|
تكنولوژي اطلاعاتي و خودمديريتي سوسياليستي
نويسنده:اندي پولاك
برگردان: ح.
آزاد
با روي آوردن كشورهاي به اصطلاح سوسياليستي به
سرمايه‌داري و گسترده‌تر و عميق‌تر شدن سلطة
سرمايه، اعتقاد به امكان برپايي سوسياليسم ضعيف
شده است.
اين در حالي است كه ساختن جامعه سوسياليستيِ
دموكراتيكِ خود‌گردان هيچ‌گاه چون امروز
امكان‌پذير نبوده است.
تا آن‌جا كه به بازدهي بالاي صنعت و در دسترس بودن
انبوه كالاها و خدمات مربوط مي‌شود، شرايط مادي
سوسياليسم در قسمت بزرگي از قرن حاضر وجود داشته
است.
طي چند سال اخير در اثر رشد تكنولوژي اطلاعاتي
مبناي فني اداره اين امور، كه مي‌تواند پايه فني
سوسياليسم قرار گيرد، پيشرفت‌هاي عظيمي نموده است.
در همان زماني كه بوروكراسي‌هاي پساسرمايه‌داري
سقوط كردند، نوآوري‌هاي محاسباتي‌اي صورت
گرفته‌اند كه آخرين بقاياي ترديد، پيرامون عدم رفع
موانع صرفاً فني در راه برنامه‌ريزي دموكراتيك را
برطرف مي‌كنند. درست در زماني كه كشورهاي
سوسياليستي با شتاب به سمت سرمايه‌داري باز
مي‌گشتند، افزايش انفجار‌آميز ابعاد و ميزان
استفاده از اينترنت- به طور كلّي تكنولوژي
اطلاعاتي- پايه فني و بخشاً تشكيلاتيِ يك اقتصاد
حقيقتاً خود‌گردان را پديد آورد. همان‌طور كه
مؤسسات و نهادهاي دولتي و تحقيقاتي با مباني
اطلاعاتي (data
bases)
و ابزارهاي سازنده الگوهاي اقتصادي از طريق
اينترنت با يك‌ديگر در تماس هستند، ده‌ها هزار
تشكل متّكي بر جنبش‌هاي اجتماعيِ خودپو نيز قادرند
در سراسر دنيا به وسيلة اينترنت با هم تماس
بگيرند. اگر در آينده در كشوري از جهان انقلاب
بشود، امكان دست‌يابي فوري به برنامه‌ريزي
دموكراتيك و كارآمد با استفاده از اينترنت وجود
دارد. و اين خط بطلان بر ادعاهايي است كه اقتصاد
سوسياليستي را غير عملي قلمداد مي‌كنند (براي
اطلاع بيش‌تر از ظرفيت تكنولوژي اطلاعاتي براي
برنامه‌ريزي دموكراتيك و ارزيابي‌هاي مشخص از زمان
لازم براي تصميم‌گيري‌هاي مختلف با استفاده از
كامپيوترهاي موجود، رجوع شود به : و. پاول كوك
شوت و آلين كوترل، «به سوي سوسياليسم جديد» ،
ناتينگهام اسپكسمن، 1993). (1)
البتّه استفاده از تكنولوژي اطلاعاتي در جهت
خودمديريتي، مستلزم آن است كه اطلاعاتي كه اين
تكنولوژي آنها را ذخيره و تجزيه و تحليل مي‌كند،
در اختيار كارگران باشد و نه سرمايه. تكنولوژي
اطلاعاتي تنها ابزاري است براي تسهيل امور
اجرايي قدرت و نه راهي براي تصرف قدرت.
گزافه‌گويي‌هاي وسايل ارتباط جمعي دربارة عصر
اطلاعات و اين كه تكنولوژي اطلاعاتي مي‌تواند
سرمايه‌داري را دموكراتيك و بدون تشنج كند، اين
حقيقت را ناديده مي‌گيرند كه تكنولوژي اطلاعاتي با
چه هدف و منظوري تكامل يافته است و به كار گرفته
مي‌شود: اين تكنولوژي به عنوان وسيله‌اي در خدمت
كشف راه‌هاي جديد اخذ ارزش اضافه در اقتصادي كه
هم‌چنان معطوف به توليد كالاها و خدمات مادّي و نه
معنوي است، قرار دارد. داشتن درك ملموسي از هدف
استفاده از تكنولوژي اطلاعاتي در اقتصاد سياسي
كنوني، پيش‌شرطي است براي داشتن افقي روشن براي
دست‌يابي به يك جامعه خود‌گردان، جامعه‌اي كه نه
با زدن دكمه‌هاي ماوسِ (موش‌وارة) كامپيوتر، بل‌كه
با گام‌هاي ميليون‌ها پا، بالا رفتن ميليون‌ها
دست، طنين ميلياردها صدا براي تصرف كارخانه‌ها،
معادن، دفترها و كامپيوترها پديد مي‌آيد.
1-
سرعت، اندازه و قابليت دسترسي
آلك نو (Alec
Nove)
ادعا مي‌كرد كه در اقتصاد مدرن كه در آن روزانه
تريليون‌ها كالا توسط ميلياردها انسان توليد و
مبادله مي‌شود، فقط بازار مي‌تواند محاسبه لازم را
از طريق قيمت‌گذاري و كاركردهاي عرضه و تقاضا به
انجام برساند. اكنون هر هفته گزارش‌هاي جديدي از
پيش‌رفت در اندازه و سرعت توليد محصولات در
تكنولوژي محاسباتي منتشر مي‌شود. سوپر
كامپيوترهايي كه در خدمت وال استريت، پنتاگون و
مؤسسات تحقيقاتي دانشگاه‌هاي بزرگ قرار دارند، از
سال‌ها پيش به حدّي رسيده‌اند كه قادرند هم‌زمان
ميليون‌ها معادله را كه براي حل مسئلة برنامه‌ريزي
اقتصاد مدرن سوسياليستي لازم‌اند، محاسبه نمايند.
به‌علاوه توانايي عمليات موازي(2) و عرصه‌هاي
ارتباط كامپيوترهاي مشتري و سرويس دهنده (client
/ server)
(3) كيفيتاً افزايش يافته و هم‌زمان حجم و
هزينه‌هاي سخت‌افزارهايي كه با آنها حتّي محاسبات
پيچيده‌تري انجام مي‌گيرد، كاهش پيدا كرده است.
دربارة قدرت محاسبات موازي در مسابقات شطرنج سال
1995 بين گاري كاسپاروف و {سوپر كامپيوترِ}
«ديپ‌بلو» ساخت آي‌بي‌ام، تبليغات وسيعي صورت
گرفت، «ديپ‌بلو» مانند ساير دستگاههاي از اين
نوع، معمولاً براي پيش‌بيني عمل‌كرد سيستم‌هاي
پيچيده مثل تغييرات هوا، دگرگوني‌هاي محيط زيست
و ساير سيستم‌هايي كه پيچيده‌تر از هر اقتصادي
هستند، به كار مي‌رود. بعضي از اين سوپر
كامپيوترها و دستگاهاي عمليات موازي از طريق
اينترنت قابل دسترسي هستند. در حال حاضر حكومت،
آموزش‌گاه‌ها و شركت‌ها براي ساختن يك اينترنت
دوّم هم‌كاري مي‌كنند: شبكه‌اي جداگانه و حتّي
سريع‌تر كه احتمالاً در دسترس عموم هم خواهد بود.
در نوامبر گذشته واحد تحقيقاتي كري متعلق به
سيليكون گرافيك‌ها(4)، سوپر كامپيوتري را معرفي
كرد كه قادر است يك تريليون محاسبه را در عرض يك
ثانيه انجام دهد. مخترعين آن با غرور مي‌گويند
پروژه‌اي كه قبلاً سه ماه طول مي‌كشيد ، اكنون طي
چند روز مي‌تواند انجام بگيرد. اندكي پس از آن
شركت اينتل و وزير انرژي ايالات متحده به نام هيزل
اليري (Hazel
O’Leary)
هم پيدايش كامپيوتر ديگري را كه «رقم شگفت‌آور يك
تريليون محاسبه در ثانيه را مي‌تواند انجام دهد»،
اعلام كردند: « اين ميزان، از حد نصاب قبلي، كه
368 ميليارد محاسبه در ثانيه و متعلّق به شركت
هيتاچي ژاپن بود، فراتر مي‌رود. براي مقايسه : هر
مرد، زن يا كودكي در ايالات متحده قادر است طي 125
سال كار بي‌وقفه با ماشين‌حساب‌هاي دستي يك
تريليون محاسبه را انجام دهد. اين يك دست‌آورد
شگفت‌انگيز است. » اُليري با افتخار دربارة اين
دستگاه كه با پيوند 7264 ميكروچيپس پنتيوم از نوعي
كه در كامپيوترهاي خانگي عادي پيدا مي‌شوند، ساخته
شده، گفت:« ما اين ماوراء كامپيوتر را واقعاً از
ميكروچيپس‌هاي كامپيوترهاي شخصي به‌وجود آورديم».
او اضافه كرد: اگر اين دستگاه بابا‌نوئل بود،
مي‌توانست به هر كس در آمريكا در كمتر از يك چشم
برهم زدن هديه‌اي بدهد.
اين سوپر كامپيوتر جديد براي استفاده دانشمنداني
كه روي پروژه‌هاي بسيار گسترده كار مي‌كنند، در
نظر گرفته شده است. مسئولين اينتل اظهار داشتند كه
اين دستگاه ابزاري در اختيار دانشمندان مي‌گذارد
كه هر چيزي را
–
از انفجارات هسته‌اي تا رشته‌هاي دي.ان.ا. (5)
بازسازي كنند. جاستين راتنر(Justin
Rattner)
يكي از رؤساي مبتكر اين پروژه، گفته است: «اين گام
اوليّه‌اي براي بازسازي جهان فيزيكي است». و «ديلي
نيوز» مي‌نويسد: اينتل بايد مراقب باشد، آي بي ام
در حال ساختن سوپر كامپيوتر بسيار سريعي است كه
مي‌تواند سه تريليون عمليات را در ثانيه انجام
دهد».
تشبيه اُليري درباره بابا‌نوئل شايد طنز‌آميز
باشد، امّا در واقع بازتاب دقيقي از اهمّيت مدل
جديد كامپيوترها در امر برنامه‌ريزي است. خودِ
تشبيه بابا‌نوئل در تئوري اقتصادي براي ساختن
مدل‌هاي بسيار پيچيده‌تر توزيع ، به كار مي‌رود.
تعداد بسياري كامپيوترهاي موازي مي‌توانند در عرض
چند ثانيه مسئله‌اي را كه هزاران حامل و ميليون‌ها
مقصد دارد، حل كنند. چنين كامپيوترهايي قادرند-
اگر شوراهاي توده‌اي به آنان اطلاعات دقيقي بدهند-
هر مانعي در راه توزيع را كه گويا برنامه‌ريزي
سوسياليستي را غير ممكن مي‌كند، برطرف نمايند.
يكي ديگر از موانع ذكر شده براي برنامه‌ريزي
سوسياليستي عبارت است از عدم امكان پي‌گيري ارقام
بسيار زياد و تطابق روشنِ اطلاعاتِ به دست آمده
اقتصادي با ميليون‌ها مصرف‌كننده و ميلياردها كالا
و خدمات مجزا. در اين مورد نيز تكنولوژي اطلاعاتي
امكاني را براي حل مسئله فراهم كرده است.
يكي از سخن‌گويان آي بي ام اظهار كرد كه اين مؤسسه
در نظر دارد 2 ميليون پروندة حق امتياز را روي
شبكه جهاني بگذارد و به اين طريق ثابت كند كه
مقدار زيادي از مباني اطلاعاتي (data
bases)
را مي‌توان در اينترنت و در دسترس عدة زيادي از
انسان‌ها قرار داد. اين شركت ممكن است بايگاني
FEG
را روي شبكه بگذارد تا همه بتوانند با سادگي
بيش‌تري فعاليّت‌هاي سياست‌مداران را دنبال نموده
و از مباني اطلاعاتي بسيار بيش‌تري بهره‌برداري
كنند.
مباني اطلاعاتي بسيار بزرگ‌تري نيز در بخش‌هاي
مالي و تجاري روي شبكه در دسترس هستند (نگاه كنيد
به ادامه مقاله). اينك پيش‌نهاد‌هاي جديدي براي در
دسترس عموم قرار گرفتن اين اطلاعات در اينترنت
مطرح شده است. اگر‌چه استفاده از شبكه و به طور
كلّي استفاده از كامپيوتر در سطوح مختلفي صورت
مي‌گيرد، اما پيش‌بيني مي‌شود كه مشتركين خانگي
شبكه از 4/23 ميليون در 1996 به بيش از 66 ميليون
در سال 2000 برسند. يك پنجم از 25 ميليون انساني
كه در ايالات متحده بين 15 تا 24 سال سن دارند، با
شبكه در تماس هستند. انتظار مي‌رود اين رقم طي 5
سال آينده دوبرابر بشود.
سيستم كتاب‌خانه‌هاي عمومي در شهر نيويورك با بيش
از 5000 كامپيوتر با اينترنت در ارتباط است. و در
تمام اين كتاب‌خانه‌ها بانك‌هاي اطلاعاتي دربارة
تجارت ملّي و جهاني بر روي
CD- ROMها
و غيره موجودند.
در كلاس‌هاي كامپيوتري كه من تدريس مي‌كنم، احساس
كرده‌ام كه كارگران قادرند از طريق
اتحاديه‌هاي‌شان به كامپيوتر دسترسي گسترده‌اي
داشته باشند و بچه‌هاي آنها مي‌توانند در مدرسه و
خانه دسترسي باز هم بيش‌تري به كامپيوتر داشته
باشند. دانش‌جويان حتّي آزمايش‌گاه‌هايي با
ابتدايي‌ترين كامپيوترها (يعني مدل286 با سيستم
DOS)
را مورد استفاده قرار داده‌اند تا به كمك جدول‌هاي
مقايسه‌اي از بين رفتن مشاعل در رشته خودشان
(بهداشت) را محاسبه نموده و مقالاتي درباره انجام
انقلابي {در امور بهداشتي} بنويسند. در شغل ديگرم،
در مؤسسه پي‌ام سي‌سي، در كالجي كه 90 درصد آن
كارگران سياه‌پوست و آمريكاي لاتيني هستند، چندين
واحد با صدها كامپيوتر وجود دارد كه بسياري از
آنها به شبكه وصل هستند. در اغلب محله‌هاي كارگري
كامپيوترهاي زيادي وجود دارند كه هر روزه به
وسيلة اكثر كارگران مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
يعني از طرفي دستگاههاي خودكاري كه كارگران را
به بانك‌هاي‌شان وصل مي‌كنند، از سوي ديگر
ماشين‌هاي بخت‌آزمايي و شرط‌بندي كه كارگران با
آنان حساب‌برد و باخت‌شان را تنظيم مي‌كنند. در
اين جا ما دستگاهي را مشاهده مي‌كنيم كه مي‌تواند
در جامعه‌اي از نوع ديگر به وسيله كارگران به كار
برده شود تا نيازهاي مصرفي روزانه را ثبت كنند،
تمايل خود را به تغيير شغل ابراز نمايند، دربارة
طرح‌هاي پيش‌نهادي در مورد توليد و مصرف رأي بدهند
و غيره. امروزه دانش‌آموزان دبيرستاني از طريق پست
الكترونيكي (e-
Mail)
با ستاره‌شناسان دانش‌گاهي درباره تأثيرات برخورد
يك ستاره دنباله‌دار با سياره مشتري بحث مي‌كنند و
از ظرفيت‌هاي محاسباتي كامپيوترهاي اين
ستاره‌شناسان در تأييد بحث‌هاي خودشان بهره
مي‌گيرند. يكشنبه‌ها هر يك از روزنامه‌هاي نيويورك
فهرستي از صفحات جديد شبكه را براي بحث‌هاي متقابل
منتشر مي‌كند، و مجله‌هاي هفتگي هر هفته از
گروه‌هاي گفتگوي الكترونيكي جديد گزارش مي‌دهند.
هر يك از اين امكانات بالقوه‌اي براي مباحث غير
متمركز دربارة برنامه‌ريزي سوسياليستي هستند،
بحث‌هايي كه همان‌طور كه نمونه دانش‌آموزان
دبيرستاني نشان مي‌دهد، ضرورتاً به اظهار عقيده
محدود نمي‌شوند بل‌كه مي‌توانند مبادله واقعي
اطلاعات را نيز در بربگيرند.
2-
شبكه‌ها: دروازه‌هايي به سوي مشاركت در
تصميم‌گيري‌ها
الف- درون مؤسسه: زير شبكه‌ها
امكان خودمديريتي يك واحد اقتصادي با توجّه به
گسترش زيرشبكه يعني كامپيوتري دروني مؤسسه، موجود
است. امروزه اكثر شركت‌ها داراي يك شبكه كامپيوتري
دروني بوده و يا در حال به‌وجود آوردن آن هستند،
كه كاركنان مي‌توانند از طريق آن اطلاعات
الكترونيكي بفرستند، اين امر به جنجال‌هايي در
نشريات تجاري دربارة ظرفيت روش‌هاي جديد در مديريت
افقي منجر شده، امري كه البتّه در يك سيستم ديگر
مي‌تواند تحقق يابد. تكنولوژي‌هايي كه امروزه براي
كامپيوتري كردن و تشديد نمودن كار، افزايش استثمار
و سود مورد استفاده قرار مي‌گيرند، {در يك سيستم
ديگر} مي‌توانند به منظورهاي كاملاً متفاوتي به
كار روند.
15 سال پيش يكي از همكاران من در كارخانه
ماشين‌سازي وارنر و سوازي (Warner&Swasey)
در كليولند، به من نشان داد كه كارگران چگونه
مي‌توانند از كامپيوتر براي ارزيابي بازدهي كارشان
و سهم خود در پديداري سود شركت استفاده كنند.
كارگران اطلاعات را دربارة تعداد قطعات ساخته شده،
زمان كاري كه براي توليد آنها به كار رفته، بخش
بعدي‌اي كه اين قطعات بايد به آن‌جا بروند و غيره
به كامپيوتر هر كارگاه مي‌دادند. سپس كامپيوتر
پاداش‌هاي هر كارگر و كل توليد كارخانه را محاسبه
مي‌كرد. اين همكار با استفاده از يكي از اين
كامپيوترها به من نشان داد كه ما چه‌طور استثمار
مي‌شديم، بدين وسيله تفاوت بين آن‌چه ما به شكل
مزد و پاداش براي هر قطعه دريافت مي‌كرديم و آن چه
شركت از هر قطعه به عنوان بخشي از قيمت كل فروش
ماشين‌هاي تمام شده به دست مي‌آورد، معلوم مي‌شد.
بدين ترتيب او با استفاده از كامپيوتر شركت، تئوري
ارزش اضافه را به من نشان داد.
اِوايل كامپيوتر امپاير، مايكروسُفت (The
Evil Computer Empire, Microsoft)
، طيف وسيعي از برنامه‌ها را مي‌فروشد كه
مي‌توانند بخش اعظم محاسباتي را كه در يك اقتصاد
توده‌اي براي تصميم‌گيري در واحد اقتصادي مفروض
لازم خواهد بود، انجام دهند، به عنوان مثال
مي‌توان از برنامه‌هاي تيم مانيجر، پروجكت، اكسس،
اكسل، وُرد و پابليشر (Team
Manager, Project, Access, Word and Publisher)
نام برد. شايد تيم مانيجر و پروجكت كه جدول‌بندي و
تخصيص منابع و بازنگري پيوسته در تصميمات را
امكان‌پذير مي‌كنند، مهم‌ترين برنامه‌ها براي روند
اتّخاذ تصميمات باشند. اِكسس يك مبناي اطلاعاتي كه
رابطه بين كارگران، فهرست موجودي‌ها،
عرضه‌كننده‌ها و مشتري‌ها را ثبت و تجزيه و تحليل
مي‌كند. از اِكسل براي محاسبه توليد و پرداخت‌ها
استفاده مي‌شود. از وُرد و پابليشر مي‌توان براي
يادداشت‌ها، نامه‌نگاري‌ها، مصوبات و غيره استفاده
نمود. اكنون داغ‌ترين برنامه در بازار تكنولوژي
اطلاعاتيSAB/R3
ساخت آلمان مي‌باشد. اين برنامه عمل‌كردهاي مباني
اطلاعاتي و محاسبه با جداول را در شكل چند‌بُعديِ
بسيار وسيعي با يك‌ديگر پيوند مي‌دهد. بدين ترتيب
بخش‌هاي مؤسسات بزرگ به گونه كيفيتاً جديدي با
هم‌ديگر مرتبط مي‌شوند.
يكي از داغ‌ترين حوزه‌هاي رقابت در صنعت
نرم‌افزار، كوشش براي پيوند دادن زيرشبكهها،
گروپ‌وِر (groupware)
و اينترنت به شيوه‌هاي جديد است. تغيير استراتژي
مايكروسفت در سال گذشته از توليد نرم‌افزار
كامپيوتر شخصي
(Personal
(Computer
به نرم‌افزار شبكه كامپيوتري ، تا اندازه‌اي تحت
تأثير سود بردن از هجوم مشتري‌ها به اينترنت بود،
امّا بيش از آن ناشي از اين تمايل بود كه تسلط خود
توسط سيستمِ عاملِ ويندوزِ ان. تي (Windows
NT)
براي ارتباط زيرشبكهها و دوّم با شروع به پيوند
دادن نرم‌افزار مذكور به برنامه‌هاي اينترنت، نت
اسكيپ (Netscape)
به نوبه خود، در مقابله با تهاجم مايكروسف در
حوزه مشتري‌هاي ساده‌طلب، به بازار توليد
«گروپ‌ور» وارد شد. اين امر به معناي جذب «لوتوسِ»
ق به آي بي ام بود. مسئولين اجرايي نت اسكيپ به
تحقيقاتي اشاره مي‌نمايند كه بر اساس آنها بازار
زيرشبكهها در سال 2000 به ده ميليارد دلار بالغ
خواهد شد.
گروپ‌ور امكان استفاده از اسناد و بدين طريق به
كار بردن اطلاعات و درون يك مؤسسه، و هم‌چنين
رابطه بين مشتري و عرضه‌كننده‌ها را به وجود
مي‌آورد. گروپ‌ور بيش‌تر بدين جهت طراحي شده است
كه در هم‌كاري با نرم‌افزار، اطلاعات به اينترنت
بدهد و اطلاعات روز را از آن بگيرد. رئيس نت‌اسكيپ
مي‌گويد: بيش از آن كه شما اطلاعات را بيابيد،
اطلاعات شما را پيدا مي‌كنند.
در يك جامعه خود‌گردان تكنولوژي اطلاعاتي‌اي كه
مختص شبكه درون مؤسسه تكامل يافته، مي‌تواند توسط
كارگران آن مؤسسه معين مورد استفاده قرارگيرد تا
در مورد مقدار و تركيب كالاها يا خدمات برنامه
بريزند، جدول‌هاي كار و استخدام را تنظيم نمايند و
تحليل كنند كه چگونه مازاد توليد را با درنظر
گرفتن نيازهاي خودشان و كل جامعه به گونه‌اي
عادلانه تقسيم كنند. ارتباط فزايندة زيرشبكهها
با اينترنت، پيش‌درآمد ارتباط ممكن بين واحدهاي
اقتصاد خود‌گردان است، امري كه ما را به نوآوري در
شبكه بين شركت‌ها ره‌نمون مي‌كند.
ب- برنامه‌ريزي بين شركت‌ها
بخشي از جنون مديريت براي تصميم‌گيري‌هاي مربوط به
توليد سرِ‌وقت (Just
in time)
استفاده از كامپيوتر براي ارزيابي‌هاي جاري و
محاسبه بهترِ داده‌ها و دريافتي‌ها بين
عرضه‌كنندگان و مصرف‌كننده‌ها مي‌باشد. {مؤسسه}
والمارت (WalMart)
افتخار مي‌كند كه سيستم كامپيوتري‌اش امكان داشتن
حداقل موجودي لازم را فراهم مي‌كند و مديريتِ
انبارهايش با نيازهاي سريعاً متغير مصرف‌كننده‌ها
هم‌خواني دارد. صاحبان كارخانه‌هاي اتومبيل‌سازي
از سيستم‌هاي مشابه‌اي استفاده مي‌كنند تا
ارتباط‌شان را با توليد‌كنندگان قطعات يدكي و
فروشنده‌هاي اتومبيل نزديك كنند. اتصال الكترونيكي
تجاري فداِكش (FedEx’s
Business Link)
به شركت‌هاي كشتي‌راني امكان مي‌دهد، صفحات خودشان
را براي تبليغ كالاهاي‌شان بسازند. سپس مشتري‌ها
مي‌توانند سفارشات را تنظيم كنند و از فداِكس
بخواهند آنها را ارسال كند، همة اين امور روي
شبكه و از طريق اتصال فداكس با اينترنت صورت
مي‌گيرد. هيئت اجرايي فداكس مفتخر است كه آنها
حوزه وسيعي از اطلاعات، حمل و نقل و كمك‌هاي
ترابري به انضمام سفارشات و تأييد آنها،
خزانه‌داري، پرداخت حساب‌ها و انجام و تعميرات را
در هم ادغام مي‌نمايند. يكي از معاونين فداِكس
اظهار داشت: يكي از محدوديت‌هاي كليدي تجارت
الكترونيكي، از طريق پيوند سيستم سفارش و انجام
اتوماتيك سفارش‌ها با تحويل كالاها به مشتري
نهايي، برطرف مي‌شود.
اكنون تصوّر كنيد كه اين كامپيوترها در اختيار
شوراهاي مصرفكنندگان قرار بگيرند، شوراهايي كه
آنها را براي ثبت مستقيم خواسته‌هاي
مصرف‌كننده‌ها مورد استفاده قرار دهند-
خواسته‌هايي كه در دستگاههاي خودكار و
كامپيوترهاي شخصي ثبت شده‌اند- و پي‌گيري كنند كه
چگونه اين نيازها در محل خريد رفع مي‌شوند. شوراها
مي‌توانند اين داده‌ها را به واحدهاي توليد هم
منتقل كنند.
نكتة مهّم‌تر اين كه تمام اين امور مي‌تواند بر
اساس زمان‌بندي واقعي صورت گيرد. يعني ما دربارة
نيازهاي تخميني مصرف‌كننده‌ها بر اساس يك مجموعة
فرضي از كالاها صحبت نمي‌كنيم. ما دربارة
ميلياردها مورد از نيازهاي اعلام شده و محاسبه
پيوسته توليد و توزيعِ ناشي از اين نيازها صحبت
مي‌كنيم. هنگامي كه مأمور رزروپان آمريكن بودم به
امكان ا نجام چنين محاسبات پيوسته‌اي پي بردم.
سيستم رزرو شركت در خدمت تنظيم مجدد برنامه و
تعداد پروازها بر حسب تقاضاي مشتريان بود. اين
سيستم به تناسب اين كه فروش بليط‌هاي رزرو شده
براي هر پرواز چقدر تغيير مي‌كند، بهاي بليط را
مرتباً محاسبه مي‌نمود، بدين ترتيب مديران قادر
مي‌شدند قيمت‌هاي فروش را متناسب با شرايط گوناگون
تقاضا تنظيم كنند و در مواقعي كه ميزان فروش پايين
بود، تخفيف‌هاي بيش‌تري را در نظر بگيرند. چنين
عمليات پيوسته‌اي نمونه تمام‌عياري است كه
حوزه‌هاي فني و سازماني را با اصلاح مداوم
تصميم‌گيري، مرتبط و در هم ادغام مي‌نمايد (حتي در
آن زمان بسياري از مسافران بليط‌هاي خودشان را از
طريق شبكه كامپيوتر رزرو مي‌كردند.).
پيش‌رفت در اين عرصة تكنولوژي اطلاعاتي، منجر به
گرايش دور شدن از توليد بخش‌هاي كامپيوتري درون
مؤسسات و سيستم‌هاي مديريت به سمت شركت‌هاي ديگر،
شده است. در ارتباط با مورد اخير اين تكنولوژي
مي‌تواند به خوبي و به وسيلة واحدهاي اقتصاد
سوسياليستي به منظور بسط برنامه‌هاي تركيبي به كار
رود. روس پروت (Ross
Perot)
، پايه‌گذار اي. دي. اس. اولّين بار از اين راه
موفق شد تا حكومت ايالتي كاليفرنيا را راضي كند كه
به او اجازه دهند با مباني اطلاعاتي نهادهاي
دولتي كار كند. با توجه با اين كه قانون جديد
حكومت فدرال دربارة محدود كردن امور رفاهي تصويب
شده است، اكنون شركت‌هايي مثل شركت روس پروت در
مناقصه‌هاي مربوط به اداره پرونده‌هاي دولتي در
مورد امور رفاهي شركت مي‌نمايند. مؤسسه جي.اي. كه
بيش‌ترين درآمد را در ايالات متحده دارد، تقريباً
همان‌قدر از اداره چنين سيستم‌هاي اطلاعاتي منفعت
مي‌برد كه از قسمت‌هاي صنعتي سنتي‌اش.
حالتي را در نظر بگيريد كه اين شركت‌ها مصادره و
به مراكز محاسبات سوسياليستي تبديل گشته‌اند تا
توليد بين مؤسسات را هم‌آهنگ كنند، تغييرات خدمات
اجتماعي را دنبال كنند و دربارة تغيير نوع خدماتي
كه به وسيلة نهادهاي همگاني انجام مي‌شود، تصميم
بگيرند. تصور كنيد كه چنين برنامه‌هايي توسط
كميته‌هاي برنامه‌ريزي منتخب، به منظور محاسبة
دائمي داده‌ها و دريافتي‌ها با هم‌كاري ساير
محيط‌هاي كار و كمون‌ها مورد استفاده قرار بگيرند،
اعضاي شوراها ارقام تحويل كالاها و خدمات بين
واحدها را وارسي كنند. چنين امري به تصحيح مستمر
تصميم‌گيري‌هاي مربوط به تركيب و مقدار توليد و از
اين‌رو اولويت‌هاي اجتماعي مي‌انجامد، و صرفه‌جويي
در زمان و هزينه‌هاي توزيع- باز هم از طريق بحث بر
پايه اطلاعات واقعي- به كوتاه‌تر كردن زمان كار و
يا اختصاص دادن كار به رفع مشكلات حل نشده اجتماعي
مي‌انجامد.
ادارات كار ايالتي و مركزي از مدّت‌ها پيش مشاغل
موجود را در كامپيوتر ثبت كرده بودند و اخيراً
شروع به گذاشتن فهرست شغل‌هاي موجود روي شبكه
نموده‌اند. كامپيوترهاي مراكز ترقي شغلي كارگران
نيويورك(New
Yor’s Worker Career Centers)
مراكز اشتغال و بازآموزي كه توسط اتحاديه‌ها تأسيس
شده، مي‌توانند به سرچشمة اطلاعاتي اداره كار وصل
شوند. بدين طريق مي‌توانند از مراكز كاريابي براي
صدها كارگر پراكندة بي‌كار شده، به مراكزي براي
خودمديريتي تبديل شوند كه در آن‌جا هم‌چون يك كل
، امكان محاسبه ساعات كار در هر شاخه صنعت، چگونگي
توزيع مجدد كار و بدين طريق نحوة كوتاه كردن كار
هفتگي را داشته باشد.
در آوريل امسال اتحاديه
AFL-CIO
صفحه‌اي را در شبكه باز كرد كه در آن
مراجع‌كنندگان مي‌توانند درآمد سالانه خويش را با
حقوق رؤساي شركت‌شان مقايسه كنند. اين برنامه
محاسبه مي‌كند كه كارگر چند سال بايد كار كند تا
معادل حقوق يك سال هيئت اجرايي شركت را به دست
آورد. امري كه فعلاً استفاده تبليغاتي دارد،
مي‌تواند { در جامعه‌اي ديگر} به راحتي به
وسيله‌اي براي تجديد توزيع مقدار كار ارائه شده و
نتايج آن تبديل شود.
ج- خريد و فروش كامپيوتري (Cybershopping):
خودمديريتي در مصرف
در چند سال اخير تكنولوژي و ارتباطات سازمانيِ
لازم براي برنامه‌ريزي دموكراتيك مصرف و نيازهاي
تجديد توليد، گام‌هاي عظيمي به جلو برداشته‌اند.
طي فصل خريد كريسمس 1996، هنگامي كه خرده‌فروش‌ها
كالاهاي‌شان را در شبكه در معرض عموم قرار دادند،
وسايل ارتباط جمعي از تصاوير پاساژهاي جديد
كامپيوتري (Cybermall)
آكنده شد. در 1996 اهالي سه ميليون واحد مسكوني
بيش از يك ميليارد دلار صرف خريد از طريق شبكه
كردند، يعني دوبرابر ميزاني كه در 1995 صرف شده
بود.
مصرف‌كننده‌ها مي‌توانند اين پاساژهاي كامپيوتري
را مورد استفاده قرار دهند تا نيازهاي مصرفي
خودشان را تخمين بزنند. كامپيوترهايي كه قبلاً
سفارشات را ثبت مي‌كردند (و فروش‌هاي آينده شركت
را پيش بيني مي‌نمودند) اكنون قادرند نتايجِ
اولويت‌هايِ بيان شدة مصرفكنندگان را در مورد
كالاهاي مختلف ارزيابي كنند، و اين نتايج
مي‌توانند بين صنايع چه پايه‌اي قرار دهند، پيوسته
تخمين بزنند كه چه چيزي توسط مصرف‌كننده‌هاي منفرد
و شوراهاي مصرف‌كننده‌ها بايد مورد تجديد نظر قرار
گيرد.
د- برنامه‌ريزيِ كل اقتصاد
هم‌اكنون نمونه‌هاي متعددي درباره ابزارهاي تحليل
و برنامه‌ريزي در سطح اقتصاد كلان روي شبكه وجود
دارد كه توسط معاملات بزرگ بورس، شركت‌هاي
چند‌مليتي، آموزش‌گاه‌ها و حكومت مورد بهره‌برداري
قرار مي‌گيرند. كامپيوترها در معاملات، تغييراتي
را كه در قيمت سهام و كالاهاي ده‌ها هزار شركت روي
مي‌دهد، ثبت مي‌كنند، و هر كس به اينترنت دسترسي
دارد، مي‌تواند از طريق كامپيوتر شخصي خودش در
جريان اين معاملات قرار بگيرد. «ديلي نيوز» هر
روزه در صفحة اقتصادي‌اش خوانندگان را در جريان
جزئي‌ترين تغييرات سهام، اطلاعات در بارة صفحه
شبكه‌اش و هم‌چنين درآمدها، بازده‌ها و بالا و
پايين رفتن قيمت‌ها مي‌گذارد.
هم‌اكنون دست‌كم يك تشكيلات، نمونه‌اي جنيني از
اين كه يك برنامه‌ريزي مركب چگونه عمل مي‌كند،
ارائه مي‌دهد: صفحه شبكه اطلاعاتي دموكراسي
اقتصادي (اي.دي. آي.ان.) (The
Economic Democracy Information Network)
شكل تأثير‌گذاري متقابل (interactive)
دارد كه به هر مراجعه‌كننده‌اي اجازه مي‌دهد،
چگونگي تأثيرات مخارجِ متغيرِ اداراتِ مختلفِ
دولتي بر كسري بودجه كشور را مشاهده نمايد. مراجعه
كننده به كامپيوتر مي‌گويد كه به چه نسبتي
مي‌خواهد مخارج ادارات گوناگون دولتي را تغيير دهد
و به چه نسبت ماليات از طبقات مختلف اجتماعي
دريافت شود. سپس كامپيوتر به وي توضيح مي‌دهد كه
آيا كسري بودجه كشور افزايش يا كاهش مي‌يابد، پس
از آن مراجعه كننده مي‌تواند نظر خودش را در
اين‌باره به ساير شركت‌كننده‌ها بفرستد.
دانش‌گاه اينفوروم مِري‌لند شبكه كامپيوتري را
مجهز مي‌كند كه ابزارهايي را براي الگوهاي اقتصاد
كلان(جدول‌هاي دريافتي‌ها و پرداختي‌ها،
برنامه‌ريزي خطي و غيره) در اختيار بگذارد.
سوسياليست‌ها مدت‌ها پيش ادعا مي‌كردند كه اين
الگوها مي‌توانند براي ادارة يك اقتصاد يا برنامه
مورد استفاده قرار گيرند. مؤسسه مذكور افتخار
مي‌كند كه تقريباً 25 سال است كه برنامه « انفوروم
اكن داتا» (Inforum’s
Econ Data)
براي سؤال‌هايي از اين دست جواب‌هايي يافته است:
كاهش مخارج نظامي چه تأثيري بر صنعت هوايي دارد؟ 6
درصد افزايش در عرضه پول چه اثراتي بر صنعت دارد؟
كاهش ارزش دلار چه تأثيري مي‌تواند بر صنايع
شيميايي آمريكا داشته باشد؟ تغييرات گسترده در
قوانين مالياتي چه اثري روي اشتغال در صنايع
گوناگون دارد؟
اين سؤال‌ها به كمك جدول‌هاي دريافتي‌ها و
پرداختي‌ها كه اولين‌بار توسط واسيلي لئونتيف
ابداع شدند، پاسخ داده مي‌شوند. جدول‌هايي كه
جريان كالاها و خدمات را در كل اقتصاد ايالات
متحده به نمايش مي‌گذارند. چنين جدول‌هايي نشان
مي‌دهند كه چگونه تغييرات در سطح توليد يك صنعت
بقيه صنايع را تحت تأثير قرار مي‌دهد، و چگونه اين
تأثيرات متقابل به نوبه خود توليد ناخالص ملّي،
سودها، درآمدهاي دولتي، مصرف و غيره را تحت تأثير
قرار مي‌دهد. جدول‌هاي دريافتي‌ها و پرداختي‌ها
مي‌توانند براي مدت زمان معيني
–
يك ماه، يك سال يا ده سال
–
تنظيم شوند. مبناي اطلاعاتي «اكن داتا» حاوي
آمارهاي متنوعي دربارة كل اقتصاد است كه به وسيلة
حكومت‌هاي محلي، ايالتي و فدرال، صندوق بين‌المللي
پول و بانك جهاني گرد‌آوري شده‌اند. سئوال‌هايي كه
اينفوروم براي مشتري‌هاي تجاري‌اش مطرح مي‌كند،
درست از نوعي است كه مي‌تواند در برابر
برنامه‌ريزان كارگري و اجتماعي قرار بگيرد. تصور
كنيد كه نوع گسترده‌اي از بازي‌هاي با اثر‌گذاريِ
متقابلِ اي.دي.آي.ان. به الگوهايي مثل اينفوروم
وصل شود كه به نوبه خود سيستم كامپيوتري بازار
سهامي كه مصادره شده، مرتب به آن اطلاعات واقعي
منتقل كند.
اينفوروم هم‌اكنون برنامه‌اي عرضه مي‌كند كه به
مصرفكنندگان امكان مي‌دهد، شخصاً عمليات پيچيده
رياضي را با داشتن اطلاعات محدودي از رياضيات
انجام دهند. برنامه پي.دي.جي. با آن كه يك برنامه
الگوساز و اقتصاد‌سنج پس‌نورد براي كامپيوترهاي
شخصي است (an
economic regression an moder- building program)،
به استفاده كننده امكان مي‌دهد كه بانك‌هاي
اطلاعاتي با هزاران تغيير اقتصادي در طول زمان كه
مرتباً امروزينه مي‌شوند و با انجام محاسبات رياضي
مربوط به آن تغييرات، بسازد و آن بانك‌ها را به
كار بگيرد. ايالات متحده ميليون‌ها كارگر دارد كه
در رشته‌هاي حساب‌داري، تجارت و اقتصاد
دانش‌گاه‌ها تحصيل مي‌كنند، دانش‌جوياني كه
اطلاعات رياضي اقتصادي‌شان بيش از حدي است كه براي
برنامه پي. دي. جي. لازم است. ميليون‌ها كارگر
تجربه كار با فهرست‌هاي دريافتي
–
پرداختي را دارند فهرست‌هايي كه داراي اصول مشابه
ولي ابتدايي‌تر از جدول‌هاي دريافتي‌ها و
پرداختي‌ها هستند. در واقع توانايي فعاليّت با
دارايي‌هاي شخصي و بودجه شركت‌هاي كوچك بود كه
اولين‌بار كامپيوتر شخصي را به صورت كالايي
توده‌اي درآورد. هم‌اكنون ميليون‌ها خانوار از همة
طبقات {برنامه‌هاي} ويسي كاك، لوتوس، اِكسل، كويكن
(Quicken)
و برنامه‌هاي ديگر را مورد استفاده قرار مي‌دهند
كه امور مالي خويش را در قالب جدول‌هايي رتق و فتق
كنند. اين برنامه‌هاي حاوي جداول، همان‌هايي هستند
كه به وسيله بزرگ‌ترين بانك‌هاي سرمايه‌گذاري براي
ارائه دادن تحليل‌ها گزارش‌هايي كه بر پايه ارقام
برنامه‌هاي اطلاعاتي وسيع‌تري قرار دارند، به كار
مي‌روند، برنامه‌هايي مانند
SAP/R3
اس بيس و اُراكل (Essbase
and Oracle).
در يك جامعه خود‌گردان چنين تكنولوژي اطلاعاتي
مي‌تواند براي مشاركت مداوم توده‌ها در
برنامه‌ريزي ملّي و حتي بين‌المللي مورد استفاده
قرار گيرد و روند برنامه‌ريزي مي‌تواند مستقيماً
روي شبكه پخش شود و دخالت افراد و شوراها را در
روند تصميم‌گيري طي زمان قابل قبولي ميسر كند.
اكثر متخصصين تكنولوژي اطلاعاتي افتخار مي‌كنند كه
ظرفيت گسترش نوآوري‌ها، دموكراسي الكترونيكي را در
جامعة امروز ممكن مي‌نمايد، چنين ادعاهايي به
درستي مورد انتقاد چپ‌ها قرار گرفته، چرا كه اين
متخصصين دربارة مشاركت واقعي صحبت نمي‌كنند، بل‌كه
در بهترين حالت در مورد نمايش‌هاي توده‌اي و
همه‌پرسي‌هايي كه قابل دست‌كاري توسط نخبگان
هستند، سخن مي‌گويند. آيا به جاي آن، در بطن روابط
مالكيت اجتماعي كاملاً متفاوتي، تكنولوژي اطلاعاتي
نمي‌تواند پيوند ساختاري بين تصميم‌گيرندگان در
سطوح مختلف جامعه براي تضمين دموكراسي سوسياليستي
فراهم كند؟ آيا نمي‌توانيم از تكنولوژي اطلاعاتي
استفاده كنيم تا واحدهاي جزء را كه اطلاعات را به
صورت منفعل توليد مي‌كنند، به نهادهاي اصلي
تصميم‌گيرنده تبديل نماييم؟
3-
تكنولوژي اطلاعاتي و ارتباطات خُرد-كلان
طرف‌داران خودمديريتي سوسياليستي هميشه بر ضرورت
هم‌آهنگي دقيق بين تصميم‌گيري‌ها تأكيد كرده‌اند،
يعني روشن نمودن اين كه تصميم‌ها در چه سطحي بايد
گرفته شوند و تا آن‌جايي كه ممكن است تصميمات به
پايين‌ترين سطح جامعه منتقل گردند. تصميم‌هايي كه
در سطح محلي مي‌توانند گرفته شوند، نبايد در سطح
ملّي اتخاذ گردند. تصميم‌هايي كه به وسيلة كارگران
در يك محيط كار معين يا ساكنين يك محله معين
مي‌توانند گرفته شوند، نبايد در سطح يك شاخه صنعتي
يا نهادهاي منطقه‌اي گرفته شوند.
خصلت علني تكنولوژي جديد اطلاعاتي، راه‌هاي متعددي
كه استفاده‌كنندگان را به يك‌ديگر پيوند مي‌دهد و
امكان ارتباط گروه‌هاي بحث با مباني اطلاعاتي،
همه‌گي انتشار اطلاعات را در سطحي مناسب ميسر
مي‌كنند، و در واقع بحث نمودن ورأي دادن دربارة
اين كه چگونه اطلاعات منتشر شود و در‌‌‌ادارة هر
امري چگونه و در چه سطحي تصميم گرفته شود را ممكن
مي‌كند. سوسياليسم دموكراتيك بايد روندي را در بر
بگيرد كه الگوهاي مختلف برنامه‌ريزي را با هم
مقابله كند. بدين ترتيب كارگران مي‌توانند
قابليت‌هاي نسبي خودشان را متناسب با سطح
تصميم‌گيري‌ها بسنجند، عدم تمركز در تصميمات و
وجود تركيب‌هاي مناسب گوناگون از خواسته‌هاي
اجتماعي در هر سطح (مثلاً تبديل مسايل جنسيتي و
ملّي به اشكال كمي و غيره) ممكن مي‌گردد.
مشكل واقعي در برنامه‌ريزي سوسياليستي در شمارش
داده‌ها يا محاسبه تعداد عظيمي از معادلات هم‌زمان
نيست، بل‌كه دريافتن روشي براي ارتباط چنين
داده‌ها و محاسباتي با تصميمات مشخص تشكيلاتي در
سطح خُرد و متوسط است، تصميماتي كه به سطح كلان
برمي‌گردند، يعني روند تصميم‌گيري پي‌درپي كه توسط
مايكل‌آلبرت و رابرت هانل در اثر «نگاهي به پيش:
اقتصادهاي مشاركتي در قرن بيست و يكم ، بستون،
1991 توصيف شده است.تكنولوژي اطلاعاتي مورد
استفادة بنگاه‌هاي معاملاتي- و حتي بيش از آن
برنامه‌هاي روي شبكه كه به انسان‌ها امكان مي‌دهند
بدون مراجعه به واسطه‌ها با بازار سهام و كالاها
در تماس باشند- يكي از نمونه‌هاي تكنولوژي‌اي است
كه مي‌تواند روند پيش گفته را طي كند. ميليون‌ها
تن از خريداران سهام شركت‌ها به اينترنت دسترسي
دارند، و 32 درصد از آنها به صفحاتي كه مربوط به
شركت‌هاي خدمات مالي مي‌شود، مراجعه كرده‌اند.
كارفرماها از آخرين تكنيك‌هاي اطلاعاتي استفاده
مي‌كنند تا راه‌هايي بيابند كه سرمايه‌گذاران كوچك
بتوانند به بازارها دسترسي داشته باشند،
بازارهايي كه قبلاً فقط در دسترس شركت‌هاي بزرگ
بود. مثلاً استفاده از شبكه تجاري پس از ساعات
كار، امتيازي كه قبلاً براي نهادهاي امنيي در نظر
گرفته شده بود. بازتابي از اهمّيت نوين چنين خدمات
متقابلي اين است كه اخيراً بازار بورس ايالات
متحده با دست‌پاچگي پذيرفته است كه در خدمات
شبكه‌اش كاملاً تجديد‌نظر شود و نتيجتاً كارش را
در هم‌كاري با مايكروسفت انجام دهد.
افزايش كنوني نرخ‌هاي بازار سهام
–
هر‌چقدر هم كه اين امر مصنوعي باشد- در نظر فني به
واسطه افزايش مؤسساتي كه در معاملات بورس شركت
مي‌كنند و توسط خزانه‌هاي مبادلات سهام (Morgan
Stanly and Dean Witter-Discover)
حاد‌تر شده و انتظار مي‌رود اين تحولات پيش‌درآمد
پيوند‌هاي مشابه سرمايه‌گذاران بزرگ با
سرمايه‌گذاران كوچك باشد. ميلياردها دلار توسط
طبقات متوسط و كارگر (و صندوق‌هاي بازنشستگي و
درماني آنها) به اين خزانه‌ها سرازير مي‌شود.
شركت‌هايي كه اين خزانه‌ها را اداره مي‌كنند در
صورت لزوم داراي تكنولوژي اطلاعاتي هستند كه ميان
مباني اطلاعات بازار ارز و سهام ملّي و بين‌المللي
و سيستم عظيم بازنشستگي و خدمات درماني دولتي و
ميليون‌ها سرمايه‌گذار خصوصي ارتباط برقرار
مي‌كنند. بنابر‌اين تكنولوژي اطلاعاتي آنها بايد
ارتباطاتي در طيف وسيعي از سطوح اقتصادي- از سطح
خرد تا كلان
–
به وجود آورد.
درست چنين ارتباطاتي است كه مي‌تواند مورد استفاده
شوراهاي مياني كارگري قرار بگيرد تا جريان حركت
اطلاعات را در تمام سطوح جامعة خود‌گردان تضمين
كنند و پي‌گيري نمايند كه چگونه تصميم‌گيري‌ها از
سطح خرد تا كلان بر يك‌ديگر تأثير مي‌گذارند. در
سوسياليسم شبكه اطلاعاتي هر نهادِ واسطه‌اي
مي‌تواند به شورايي در سطح منطقه يا شاخه‌اي از
صنعت تبديل شود كه به نوبه خود به كامپيوترهاي
شخصي، سيستم‌هاي اطلاعاتي اتحاديه‌ها و غيره متصل
گردد. بازارهاي سهام و مبادله كالاها به نوبه خود
مي‌توانند از انجام انبوهي از معاملات، به
ابزارهاي اندازه‌گيري تغييرات واقعي توليد و مصرف
تبديل شود. تغييراتي كه مي‌توانند مستمراً روي
صفحه ميليون‌ها كامپيوتر
–
چه در خانه‌ها و چه در دفترهاي شوراها- مشاهده
شوند. كامپيوترهايي كه همان‌گونه كه پيش‌تر توضيح
داده شد، دستگاه بنگاه‌هاي معاملاتي را به كار
مي‌گيرند. تصميماتي كه در سطح ملّي اتخاذ شوند و
از طريق يك اداره بزرگ اجتماعي ثبت گردند،
مي‌توانند توسط دستگاه تكنولوژي اطلاعاتي
بنگاه‌هاي مذكور، به مباني اطلاتي مناسب براي آن
نوع تصميم‌گيري‌هايي كه در واحدهاي كوچك‌تر گرفته
مي‌شوند، تجزيه گردند.
بازار سهام نيويورك در دسامبر گذشته اعلام كرد كه
اطلاعات دريافتي‌اش مستقيماً در تلويزيون پخش
مي‌شود. اطلاعات هر شاخه‌اي از تجارت چند ثانيه پس
از اعلامش، روي يك صفحه بزرگ تلويزيون نشان داده
مي‌شود. تصور كنيد كه اين قسمت نه قيمت‌هاي سهام
خصوصي بل‌كه تعداد پيراهن‌هاي بچه‌ها يا تعداد
گوجه‌فرنگي‌هاي تازه‌اي كه به بازار آمده و غيره و
غيره را نشان بدهد.
مثال‌هاي ديگري از ظرفيت في‌الحال موجود براي
برنامه‌ريزي كامپيوتريِ اقتصاد كلان در واشنگتن
وجود دارد. در آن‌جا حكومت فدرال پرداخت‌هايش را
به سپرده مستقيم تبديل مي‌كند و به جاي چك، شكلي
از بانكداري الكترونيكي را جاي‌گزين مي‌نمايد
(حكومت فعلاً ساليانه 850 ميليون پرداخت مجزا
انجام مي‌دهد كه بالغ بر 2/1 تريليون دلار مي‌شود،
53درصد از اين معاملات را سپرده مستقيم الكترونيكي
تشكيل مي‌دهد.). هم‌اكنون مؤسسات بزرگ حدود 155
ميليون برگه مالياتي را به شكل الكترونيكي بايگاني
مي‌كنند. سيستم كامپيوتري كه توانايي انجام چنين
مبادلاتي را با اكثريت عظيم ساكنين ايالات متحده
دارد، مي‌تواند به هستة شبكه توزيع سوسياليستي
تبديل گردد.
نرم‌افزار‌پوش (Push)
كه شهرت خود را همين امسال به دست آورده، وسيله
ساده‌اي است كه تبليغات را به صفحه كامپيوتر افراد
مي‌فرستد و شركت‌ها آن را بدين منظور طرح‌ريزي
كرده‌اند كه بر هرجومرج اطلاعات روي شبكة بدون
ساختار، غلبه نمايد. به جاي آن، «پوش» مي‌تواند
توسط برنامه‌ريزان سوسياليست مورد استفاده قرار
بگيرد تا آنها را به طور مؤثرتري اطلاعات را بين
شوراها ردو بدل كنند. مي‌توان برنامه‌ها را به
گونه‌اي تدوين كرد كه داده‌ها به طور متناوب به
واحدهاي اقتصادي فرستاده شوند واحدهايي كه بر روي
اهداف اقتصادي از قبل تعيين شده كار مي‌كنند،
اهدافي كه ا حتمالاً ضروريست مورد بررسي مجدد قرار
گيرد.
4-
نقدينه الكترونيكي و محاسبه سوسياليستي
در سال 1996 7/122 ميليون دستگاه خودكار (ATM)
در ايالات متحده 7/9 ميليارد معامله را ثبت كردند.
انجام معاملات بانكي با كامپيوتر و از خانه رو به
افزايش است. چنان كه «سيتي بانك» و كسان ديگري كه
داراي كامپيوترهاي شخصي هستند، از طريق شبكه
حساب‌هاي خويش را تسويه مي‌كنند. نهادهاي
تسويه‌حساب ملّي كه معاملات بانك‌ها، بازار سهام و
ساير مؤسسات مالي را متمركز مي‌كنند، روزانه
تريليون‌ها دلار به طور الكترونيكي جابه‌جا
مي‌نمايند.
هم‌اين سال گذشته چِيس مانهاتان (AT&T)،
دين ويترديسكاور و سه مؤسسه ديگر برنامه‌اي را
مبني بر به‌وجود آوردن يك شبكه الكترونيكي
پرداخت‌ها براي مصرفكنندگان آمريكايي،
اعلام‌كردند. چند مؤسسه در حال ساختن نرم‌افزاري
هستند كه نقدينه‌ها را از طريق دستگاههاي خودكار،
تلفن و به زودي از طريق اينترنت روي كارت‌هاي
پلاستيكي ذخيره مي‌كند. اين كارت‌ها مي‌توانند
براي خريد از فروشندگان كه داراي شبكة استفاده از
كارت‌هاي مذكور هستند، به كار روند.
تمام اين دستگاه مي‌توانند پشتوانه‌اي براي سيستم
محاسبات سوسياليستي باشد. ما هم‌اكنون مداوماً
مراوده اقتصادي صدها ميليون انسان را ثبت مي‌كنيم،
يك جامعه خود‌گردان مي‌تواند نقدينه الكترونيكي و
كامپيوترهايي كه استفاده از آن را ثبت مي‌كنند،
به كار گيرد و ميزان دقّت در تصميم‌گيري‌هايي را
بسنجد كه به كمك تمام دستگاهي كه در قسمت‌هاي قبلي
اين مقاله توصيف شد، اتخاذ مي‌گردند. قيمت‌هاي
تخميني كه در جوامع پساسرمايه‌داري براي سنجش دقّت
برنامه‌ريزي بوروكراتيك مورد استفاده قرار
مي‌گرفت، مي‌تواند در ارقام الكترونيكي از فعاليّت
واقعي اقتصادي به دست‌آمده، دقيق‌تر بيان شود.
5ـ برنامه‌ريزي بين‌المللي
امروزه كمبود آمار مربوط به فعاليّت‌هاي توليدي،
بازتوليدي، بهداشتي، آموزشي و غيره وجود ندارد.
نهادهاي بين‌المللي مانند سازمان ملل متحد،
سازمان بين‌المللي كار، بانك جهاني و صندوق
بين‌المللي پول همواره اين آمارها را تهيه
مي‌كنند. در نوامبر گذشته سازمان بين‌المللي كار
گزارش داد كه در سال 1995 در سراسر جهان حدود يك
ميليارد (30 درصد از نيروي كار) يا بي‌كار يا
داراي شغل نيمه‌وقت بودند. اين ميزان نسبت به
سال‌هاي 1993 و 1994 پايين‌تر است. گفته مي‌شود در
سال‌هاي 1993 و 1994 بحراني وجود داشته كه از زمان
ركود بزرگ {سال 1929} تاكنون مشاهده نشده است.
سازمان ملل متحد در بخشي از گزارش كنفرانس سال
گذشته خود در پكن برآوردهايي را منتشر نمود كه طبق
آنها كار بي‌مزد و حقوقي كه توسط زنان جهان انجام
گرفته است، بالغ بر ميلياردها دلار مي‌شود. اين
امر نشان مي‌دهد كه كار پرداخت نشده زنان تقريباً
معادل با توليد ناخالص جهان است. آمارتياسن
ارزيابي وحشت‌ناك‌تري درباره موقعيت زنان در جهان
ارائه‌داده كه نشان مي‌دهد جنسيت و نابرابري‌هاي
اقتصادي باعث شده كه تعداد زنان جهان 100 ميليون
تن كمتر از آن‌چه كه بايد باشد، هست. لئونتيف كه
در جدول دريافتي‌ها و پرداختي‌هايش معروف است،
تحقيقي براي سازمان ملل متحد انجام داد كه نشان
مي‌دهد چگونه كاهش بودجه نظامي و تغيير در ساختار
و نابرابري درآمدها ، ميزان فقر را در كشورهاي
مختلف و در سطح جهان پايين مي‌آورد. تمام اين
مباني اطلاعاتي، آمارها و برآوردهاي اقتصادي
مي‌توانند بخشي از روند يك برنامه‌ريزي دموكراتيك
بين‌المللي بشوند. علي‌رغم مبالغه درباره موج
كنوني جهاني شدن، شكي نيست كه توسط تكنولوژي
اطلاعاتي در سطح بين‌المللي پديدة كاملاً نويني
است. امرزه، در جوامع موجود، تكنولوژي اطلاعاتي
بازتاب ساده تقسيم كار نابرابر بين‌المللي در
جديد‌ترين مرحله امپرياليسم است. گرايش اصلي در
ميان موعظه‌گران اينترنت، ادعا مي‌كند كه خصلت
بين‌المللي اينترنت در اين عصرِ «جديد» جهاني شدن،
ثروت و آزادي را بيش‌تر تقسيم مي‌كند. اما توليد و
مونتاژ سخت‌افزار كامپيوتر (و اخيراً نرم‌افزار)
به طور ناموزوني در مناطق نواستعماريِ با مزد
پايين، متمركز شده، به همين جهت كار روي اطلاعات
از جهان توسعه يافته به جهان سوم ( و به بخش‌هاي
فقير‌نشين جهان اوّل) منتقل شده است. اين نابرابري
كه در جايي تكنولوژي اطلاعاتي توليد مي‌شود و كار
روي آن انجام مي‌گيرد و سود آن به محل ديگري
سرازير مي‌گردد، در خصلت سياسي و اقتصادي نظام ما
نهفته است. امّا گسترش خودِ تكنولوژي، ظرفيت
توزيع و استفاده مجدد آن را در جامعه انقلابي،
نشان مي‌دهد. امروزه از نظر فني برنامه‌ريزي از
پايين با {كمك دستگاههاي} الكترونيكي در سطح
بين‌المللي براي فايق آمدن بر توسعه نيافتگي
امكان‌پذير است.
6-تكنولوژي اطلاعاتي و عرصه بازتوليد
من اخيراً يك جزوه راهنماي فنّي شبكه اطلاعاتي را
مطالعه كردم كه استدلالش اين بود كه كارگرانِ
لايه متوسطي كه با آمدن شبكه اخراج شده‌اند،
مي‌توانند در شاخه‌هاي اجتماعي و نگهداري كودكان
كار پيدا كنند. امّا اين‌طور به نظر مي‌آيد كه سود
حاصل از اخراج اين كارگران به حساب بانكيِ
رؤساي‌شان ( و به حساب بانكي تاراج‌گران
كامپيوتري) سرازير مي‌شود. در سوسياليسم با
استفاده از تكنولوژي اطلاعاتي، ارزيابي مجدد
اجتماعي از اولويت‌ها، انتقال منابع از بخش صنعت
به خدمات به عنوان جزئي از باز‌تعريف نقش و
اختيارات جنسيت‌ها ساده‌تر مي‌شود.
شبكه مملو است از آگهي‌هاي مربوط به كارخانه‌ها،
شركت‌هاي كوچك تجاري و صفحات نهاد‌ها و مؤسساتي كه
در حوزه بازتوليد هستند. با يك وارسي گذرا به كمك
يك دستگاه جوينده (Search
engine)
مي‌توان اين مراكز را به اداره نگهداري از كودكان
تبديل كرد، مثل نرم‌افزار اجرايي براي ويندوز كه
به منظور برآوردن نيازهاي مركز نگهداري از بچه‌ها
طراحي شده، يا مؤسسه « راه‌حل‌هاي نگهداري بچه‌ها
در آمريكا» (American
Childcare)
و «مركز ملّي اطلاعات براي نگهداري كودكان در
حكومت فدرال» حتّي يك جوينده شبكه، مخصوص نگهداري
از كودكان وجود دارد: يعني
Childcare National Network Gopher.
اين نهاد‌ها به استفاده‌كنندگان امكان مي‌دهند كه
انواع اطلاعات مربوط به منابع، تحقيقات و قوانين
بچه‌داري و غيره را با يك‌ديگر مبادله كنند. يك
سيستم محاسبات سوسياليستي مي‌تواند اين صفحات درون
شبكه را به جاي‌گاهي براي والدين و كودكان تبديل
كند كه نيازهاي‌شان را در سطح جامعه ثبت نمايند، و
اين نيازها را با ارقام توليد و مصرف در بخش‌هاي
ديگر اقتصاد ادغام نمايند.
اين امر ممكن است به نوعي از همه تغييرات ديگر
اساسي‌تر باشد. يك جامعه خود‌گردان با استفاده از
تكنولوژي اطلاعاتي قادر است با ارقام قابل
اطميناني ثابت كند كه انقلاب سوسياليستي و
فمينيستي يك كل واحد است.
7-چه كسي تكنولوژي اطلاعاتي را كنترل خواهد كرد؟
علي‌رغم جديد بودن نسبي اينترنت ، هم‌اكنون مي‌شود
با چند مثال مشاهده كرد كه چگونه سرمايه
توانايي‌هاي ذاتي‌اش را از بين مي‌برد. اينترنت و
به طور كلي تكنولوژي اطلاعاتي، داراي كاركردي علني
است كه شركت‌ها را به جنون مي‌كشاند. آنها از
طرفي تلاش مي‌كنند، راه‌هايي پيدا نمايند كه اسرار
شغلي خودشان را مخفي نمايند و از سوي ديگر قادر
باشند از باز بودن شبكه براي امكانات بازاريابي
بهره ببرند. ترس از جريان آزاد اطلاعات در شبكه و
جنون تكامل نرم‌افزار براي حفظ اسرار مؤسسات، از
هم‌اين روست.
جريان ادغام مؤسسات در صنعت ارتباطات كه خود با
آهنگ تب‌آلودي پيش مي‌رود، با قرار‌داد مخابرات
جهاني كه اخيراً منعقد شده، شدت هم گرفته است.
افزايش ابعاد قدرت اين غول‌هاي تكنولوژي اطلاعاتي
آن‌هايي را كه مي‌كوشند خصلت باز و در واقع
آنارشيك اينترنت را حفظ كنند، تضعيف خواهد كرد. به
علاوه تكنولوژي جديد اطلاعاتي كه به نظر مي‌آمد
موجب سرمايه‌داري صرفه‌جويانه‌تر و بارآورتري شود،
در دراز مدت موجب نظامي خواهد شد كه در تمام
ابعادش، هم‌چون دورة پيش از كامپيوتر افراط‌كار
است. صرفه‌جويي‌هاي خالص هر مؤسسه و به طور كلي
تمام اقتصاد، به توليد افزوده كالاها و خدمات يا
توزيع مجدد درآمد نخواهد انجاميد، بل‌كه در جهنم
هرجومرج سرمايه‌داري ناپديد خواهد شد. كاهش زمان
گردش سرمايه كه ناشي از به‌كار‌بردن تكنولوژي
اطلاعاتي است، در درازمدت ركودها و بحران‌ها را
تشديد خواهد كرد.
كاربرد تكنولوژي اطلاعاتي، استفاده كامل از آن و
اهدافي كه براي آنها به كار گرفته مي‌شود، ما را
به مسئلة قدرت و اين كه چه گروه اجتماعي آن را در
دست دارد، برمي‌گرداند. چپ در ايالات متحده در قرن
حاضر در توضيح اين كه دستگاه تشكيلاتي و فني عظيم
جامعه موجود مي‌تواند در راه ديگري مورد استفاده
قرار بگيرد، تلاش بسيار كمي كرده است. هيچ كشور
ديگري به اين اندازه اقتصاددان، حساب‌دار، آمارگر،
بازارياب، تحليل‌گر مديريت سيستم‌هاي اطلاعاتي؛
گزارش‌گر و غيره (به طور خلاصه متخصصيني كه
شغل‌شان برنامه‌ريزي امور شركت يا مؤسسه‌شان است)
به خود نديده است. هيج كشوري اين‌قدر جلسه و
كنفرانس براي ساختار پيچيده شركت تشكيل نداده، يا
اين‌قدر مطلب درباره برنامه‌ريزي امور صنعت و
تجارت منتشر نكرده است. چپ تلاش قابل تحسيني در
برملا كردن اتلاف‌هاي اين نظام انجام داده است.
ولي ما در توضيح اين امر كه زيربناي اجتماعي امروز
چه امكاناتي را براي جريان اطلاعاتي در يك جامعه
دموكراتيك‌تر فراهم مي‌كند، يا در اين مورد كه به
كارگراني كه امروزه از اين تكنولوژي استفاده
مي‌كنند، نشان بدهيم كه چه امكاناتي براي آينده
دارند، بسيار كم كوشيده‌ايم.
|
